Systemisch kijken naar een organisatievraagstuk

Gluren in de onderstroom

Ken je dat? In jouw organisatie krijg je de vinger niet achter een probleem, iets onaangenaams blijft steeds terugkeren en je krijgt er maar geen vat op? Grote kans dat hier sprake is van een patroon. Organisaties zijn systemen. Met daarbinnen allerlei subsystemen. En nu denken wij, mensen in deze systemen, dat wij systemen leiden. Maar dat is niet zo. Systemen leiden óns.

Systemen brengen zichzelf in balans, trekken iets recht, brengen iets onder de aandacht waar geen oog voor is. Dat doen ze door zich te manifesteren door zichtbaar gedrag van mensen.

Klinkt dat een beetje eng? Dat is het niet, eerder logisch als je kijkt vanuit systemisch werk.

Systemisch werk in organisaties

Systemisch werk is een ingang om te werken met vraagstukken in organisaties. Het biedt een ander perspectief om te onderzoeken waar het écht over gaat. Het gaat niet om hoe een symptoom zich toont in de bovenstroom maar juist voorbij het zichtbare, in de onderstroom. Doordat je anders kijkt, kom je tot andere interventies. Het blijft iedere keer weer fascinerend hoe raak een systemische kijk kan zijn.

Je gaat op zoek waarom het probleem een probleem is. Je richt je niet op de symptomen maar probeert te doorgronden wat de symptomen proberen zichtbaar te maken. Het probleem is misschien wel een oplossing voor iets anders. In plaats van iets te bestrijden of nog meer controledrang is de betere optie om iets heel anders te doen.

Een paar voorbeelden

Hoe komt het toch dat die slechte samenwerking zich steeds op dezelfde afdeling lijkt voor te doen? Al jarenlang, ongeacht wie er zit. Waarom is op dezelfde plek al de zevende manager binnen tien jaar tijd aan de slag? Waarom is het voor een afdeling nooit goed genoeg wat ze opleveren, hoe hard ze ook werken? Hoe komt het dat mensen op allerlei plekken in de organisatie geen leiderschap tonen?

Systemisch kijken, denken, interveniëren gaat om zien wat er is. Wat wil zich laten zien? Wat is de essentie? Waar gaat het werkelijk over?

Wanneer heeft het zin systemisch naar iets te kijken?

Als een probleem zich vaker voordoet of als je denkt dat bepaalde vraagstukken vaker voor gaan komen. Als er voorafgaand aan een probleem iets bijzonders is gebeurd. Bijvoorbeeld een bedrijfsongeval, een reorganisatie of een vervelend ontslag. Als je er niet helemaal de vinger achter krijgt of als je voelt, er is meer aan de hand. Of eerdere oplossingen werkten niet. En je blijft dezelfde verstoring zien, zelfs als er inmiddels andere mensen op bepaalde plekken zitten.

Een voorbeeld uit mijn eigen praktijk was een team waar het niet liep. Er was groepsvorming en geroddel. In mijn ‘onderzoek’ sprak ik met een manager van een andere afdeling. Zij vertelde mij dat ze het zo gek vond dat alle mensen uit het oude team weg waren en aan het gedrag niets veranderd was. Op zo’n moment is mijn systemisch brein aan. Hier is geen sprake meer van een incident maar van een patroon. Het patroon ‘veert’ als het ware terug naar de oude situatie.

Welke patronen kunnen zich laten zien?

Schijnbare uitersten die elkaar in de klem houden. Opdrachten van iemand die een ander vervult. Medewerkers die zich nog steeds met iets of iemand identificeren zonder dat ze zich daarvan bewust zijn (bijv. een manager die allang weg is uit de organisatie of iemand die op een vervelende manier is weg gegaan). Een medewerker uit het team die steeds op de stoel van de leidinggevende gaat zitten.

Patronen tonen zich vaak in ziekteverzuim, verloop, conflicten, gebrek aan ondernemerschap, dingen die vast zitten, niet genomen leiderschap, voortdurende onduidelijkheid. Mensen in teams zijn vaak onbewust symptoomdrager.

Door het inzetten van systemisch werk leer je op andere manieren te kijken.

De basisprincipes van systemisch werk

Een van de kenmerken van systemisch werk is het ‘fenomenologisch waarnemen’. Dat betekent het zien van de werkelijkheid zoals die is. Zonder oordeel, zonder interpretatie, zonder kleuring. Inzicht krijgen in de onderstromen van de organisatie en de dynamiek die van invloed is op het succes en de doelmatigheid van de organisatie.

Het gaat veelal niet over waarneembaar gedrag, wel over zichtbare fenomenen (ziekteverzuim, verloop, geroddel etc.). De interventie gaat over de bewustwording van het patroon en de principes van systemisch werk.

Systemisch werk kent een drietal basisprincipes:
1. Ordening en eigen plek
2. Insluiten: compleetheid en erbij horen
3. Uitwisseling: balans geven-nemen

Klopt de ordening in het systeem? Is er voor iedereen plek? Wordt er bewust of onbewust iets of iemand uitgesloten? Wat mag meer erkend worden? Is de uitwisseling in het systeem in balans?

Een voorbeeld waar de ordening verstoord is; een organisatie die geen afscheid durft te nemen van iemand. Er wordt een rol, functie of project bedacht waar diegene mee vooruit kan. In de praktijk zorgt deze persoon de hele tijd voor onrust in de organisatie. De ordening klopt niet. Hij of zij zit op een plek in het systeem die eigenlijk niet bestaat. Onder ogen zien dat de bestemming van die persoon eindig is, dat erkennen en van iemand goed afscheid nemen is een interventie die duidelijkheid schept. De onrust verdwijnt. Insluiten dat eindigheid, duidelijk zijn en afscheid nemen ook aspecten zijn die horen bij de organisatie.

Bewustwording van wat een systemische kijk kan betekenen voor organisaties en systemisch denken meenemen in organisatieontwerp daar ligt nog missiewerk. Door mijn interim-management, systemische diagnoses en organisatieopstellingen wil ik daaraan bijdragen.

Nieuwsgierig naar wat ik voor je kan betekenen?

Over de schrijver

Ik ben Ester Wijnen en ik help organisaties en leiders om beweging te krijgen in wat vast zit. Met leiderschap als bron voor beweging en vooruitgang. Door meer ruimte te geven aan reflectie en bewustzijn komt er weer doelgerichte focus. Systemisch werk is mijn ingang om te onderzoeken en interveniëren. Het ontrafelen van patronen, dynamiek en de essentie blootleggen maakt dat er weer groei en ontwikkeling kan komen. Ik ben sparringpartner voor directie en bestuur, werk als interim directeur, begeleid organisatie opstellingen en coach leidinggevenden. 

Terug